Inleiding - Inhoudsopgave   

 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn duizenden mijnwerkers in contact gekomen met Russische krijgsgevangenen die in de Kempense steenkoolmijnen waren tewerkgesteld. Bewoners uit vrijwel alle Limburgse dorpen hebben in die jaren te maken gehad met deze weggevoerden. Zowel kortstondige ontmoetingen als de dagelijkse verbondenheid in de mijn hebben bij velen een onvergetelijke indruk nagelaten.

De talrijke interviews die aan het schrijven van dit boek zijn voorafgegaan, resulteerden in een omvangrijke en uitermate boeiende verzameling van getuigenissen uit de eerste hand. Het bleek waardevol materiaal dat niet verloren mocht gaan. Voor ik de belevenissen van de geïnterviewden met zakelijke informatie ondersteunde, heb ik veel zorg besteed aan het verifiëren van deze getuigenissen. Enthousiaste vertellers hebben vaak een rijke verbeelding.

De resultaten van het onderzoek naar het leven en werken van de Russische krijgsgevangenen in Beringen, Zolder en Houthalen heb ik aangevuld met gegevens over de mijnarbeid en het kampleven van de Ostarbeiter in Waterschei. Verder wordt een overzicht gegeven van de werking van de Russische Emigranten Beweging in onze provincie en haar activiteiten in Zwartberg.

Door het boek loopt als een rode draad het oorlogsverhaal van vier Russische krijgsgevangenen: Vasili Beljoekov, Pjotr Polosin, Pavel Gratsjov en Aleksandr Timofejev. Dit is het relaas van hun gevangenneming aan het Russische front, hun aankomst in Limburg en het werk in de mijn, hun ontsnapping en lotgevallen in onze provincie en tot slot het schrijnende verhaal van hen die naar het vaderland zijn teruggekeerd.

 Met mondelinge en schriftelijke getuigenissen en veelal ongepubliceerde gegevens uit officiële documenten heb ik getracht een representatief beeld te schetsen van het verblijf van de Russische krijgsgevangenen in Limburg. Het verloop van de gebeurtenissen is een bladzijde ongewone mijngeschiedenis tegen de achtergrond van het dagdagelijkse leven en werken van onze (groot)ouders tijdens de turbulente periode van de Tweede Wereldoorlog.

 Bij het uitschrijven heb ik zoveel mogelijk rekening gehouden met de spreektaal van de gein-terviewden. Mijnwerkersjargon, oorlogsterminologie en dialectwoorden die in het Groot Woordenboek der Nederlandse Taal niet voorkomen, worden toegelicht.

In deze druk zijn enkele wijzigingen aangebracht en meerdere aandachtspunten met waardevolle informatie aangevuld.

Doordat bij de eerste druk het inventariseren van de archiefstukken in het Vlaams Mijnmuseum nog niet beëindigd was, miste ik het oorspronkelijke plan van het barakkenkamp van Beringen en de wijzigingen die dit plan  heeft ondergaan omwille van de dreiging van de nabijgelegen Steenberg 2.

Verder vond ik gegevens over de inkwartiering van de Vlaamse Wachters in de klaslokalen van het Sint-Jozefscollege in Beringen; uitvoerige informatie over het onderzoek van het Rode Kruis van België naar het lot van de Russische krijgsgevangenen in Limburg die, naar beweerd werd, er ellendig aan toe waren; een gedetailleerde beschrijving van het barakkenkamp van Zolder; het verhaal en de documenten van voerlui die begin september 1944 de Russische krijgsgevangenen van het kamp van Zolder tot in Duitsland vergezelden, en zo meer.

Mijn oprechte dank gaat naar allen die door hun bijdrage het schrijven van dit boek mogelijk hebben gemaakt: de vele informanten die bereid waren om hun - vaak verdrongen - herinneringen naar boven te halen en de Russische ex-gevangenen die hun belevenissen in het naoorlogse vaderland hebben neergeschreven.

Ik dank van harte het personeel van de archiefdiensten dat me heeft bijgestaan in mijn speurtocht naar ontbrekende puzzelstukken en allen die me unieke documenten ter beschikking hebben gesteld. Ook de jeugdige oorlogsfotografen die met hun gelegenheidsfoto’s onvergetelijke beelden hebben vastgelegd.

Ik waardeer bijzonder de hulp van mijndeskundige Bert Van Doorslaer en van historicus dr. Vladimir Ronin voor de suggesties en aangebrachte correcties, en van Paul Janssen en Arthur Wollants voor het vertalen van brieven en documenten.

Ten slotte dank ik mijn echtgenote Lisette Hoogsteyns voor het zorgvuldig nalezen van het manuscript. Haar jeugdroman Aleksej, over haar herinneringen aan Russische krijgsgevangenen in Beringen, ligt aan de basis van mijn boek. Zonder haar Aleksej  zou dit werk over de Russische krijgsgevangenen in Limburg nooit geschreven zijn.    

                                                                                                                  Jean Put            

INHOUDSOPGAVE                                                                                                                                                                                                                                                                

Voorwoord           

Inleiding

Transcriptie van Russische namen

1 De Grote Vaderlandse Oorlog
Achtergronden en oorzaken. Operatie Barbarossa (22 juni 1941). Een sombere zomer (1942). Soldaat Vasili Beljoekov. Miljoenen krijgsgevangenen. Na de strijd om Sebastopol. Pjotr Polosin: Lager 304-IV-H.

2 In dienst van de oorlogseconomie
Arbeidskrachten uit het Oosten. Tewerkstellingspolitiek in België. Kempense steenkool voor Duitsland. Sovjetburgers op komst.

3 Ostarbeiter in Waterschei
Bouw van het kamp. Zorgwekkende fysieke conditie. Niet te stillen honger. Het dagschema. In de pijler. De zwerftocht van Aleksandr Timoveew.

4 Krijgsgevangenen in barakkenkampen
Bouw van het kamp. De eerste konvooien. Vasili Beljoekov op transport. Pavel Gratsjov naar Beringen. Aantal Ostarbeiter en krijgsgevangenen.

5 Organisatie van de kampwerking
Taak van de tolk. Het personeel. Administratie en bevoorrading. Klusjesmannen. Interne opdrachten. Bewakers uit Beieren en Oostenrijk. Russische oversten.

6 Het Krankenkommando
Medische hulp. Naar het oude stort. Op het houtterrein. Vasili’s recuperatie. Het fietswiel. Pavel, kind aan huis. De mooiste foto van het kamp.

7 Dagelijks leven en mijnarbeid
Ondervoeding. De ‘redding’ van de cité. Personeelstekort en absenteïsme. Storingen in het bedrijf. Duitse mijninspecteurs.

8 Uit het leven van een kolenhouwer
Het werk in de pijler. Koolputters van toen. Door de rose bril van ir. Jean Dalemans. Arbeiders en productie. Reglement voor de arbeiders.

9 Krijgsgevangenen in de pijlers
De opleidingsperiode. Van het kamp naar het werk. Samenwerken met de Russen. Het taalprobleem. Tweemaal zoveel ongelukken. De mijngasontvlamming. Loon naar werken. Straffen. Terug naar het kamp. Het treffende getuigenis van Aleksandr Timoveew.

10 Vrijetijdsbesteding
In de kantine. Vaklui en kunstenaars. Allerlei bezigheden.

11 Begraven in vreemde bodem
Beringen. Zolder. Houthalen. Genk. Leopoldsburg.

12 Wegen naar de vrijheid
Veiligheidsmaatregelen. Alle mogelijkheden benut. Razzia’s. Kaart van Limburg

13 Onderduiken
In Vogelsanck en Stokrooie. Tiewinkel en omgeving. Het hol in de Verbrande Berg. Het huis op de Ganzenheuvel. Bosrussen en Tartaren. Een Siberiër in Kaulille. Scouts en Russen. Vasili’s nieuwe thuis.               

14 Russen in het verzet
De Russische Brigade ‘Voor het Vaderland’. De Russische Emigrantenbeweging. De inzet van de Russische Prinses. Een gedreven verbindingsagent. André Pousanovsky. Baron Jean de Villenfagne. Paul Gaïdovsky-Potapovitch. Plaatselijke medewerkers. Vladimir Bjelinski.

15 Arrestaties
Het Duitse politieapparaat. Met goede afloop. Opgepakt in Wasseven. Tuchthuisstraf in Duitsland. Een zieke Rus in huis. Het Kempense landschap en de Russen. Zware straf als afschrikwekkend voorbeeld. Naar de Begijnenstraat.

16 Fatale afloop
Albert Geeraerts en de Russen. De ontsnappingslijn. Razzia in de Ardennen.    De arrestaties. In de gevangenis. Het tuchthuis van Gross-Strelitz. De scheiding: Ravensbrück en Mauthausen. Het concentratiekamp van Gross-Rosen. Arbeidskamp Bautzen. Bevrijd. Naar huis. Onverwerkt verleden. Kaart van Duitsland: tuchthuizen en concentratiekampen.

17 De bevrijding
De laatste ontsnappingen. Terug naar Duitsland. De Geallieerden over het Albertkanaal. Het aandeel van de Russische Brigade. De afrekening. Afscheid en dankbaarheid. Vasili’s tweestrijd.      

18 Het vaderland verwacht u
De terugkeer. Aleksandr Timoveew gezocht. De repatriëringscommissie nog lang actief. Onthaal in het vaderland. Overleven en blijven hopen. Contact met het Westen. De odyssee van Pjotr Polosin. Pavels terugkeer.    

19 Naar het dorp van Vasili Beljoekov
Boetakovo, het dorp van Vasili.

Dankwoord
Getuigenissen
Mijnwerkersjargon
Noten en bronnen
Literatuur
Index  

                       Deze website is een kennismaking met het boek